Verdriet in regionale samenwerking: ‘En niet het snijden doet zo’n pijn, maar het afgesneden zijn’
Complexe opgaven vragen om integrale aanpak
Noord-Brabantse gemeenten pakken steeds vaker maatschappelijke opgaven op in regionale verbanden. Denk aan de jeugdzorg en participatievraagstukken, waar taken en verantwoordelijkheden sinds de decentralisaties in het sociaal domein sinds 2015 naar gemeenten zijn verschoven. Of denk aan de recentere energietransitie (RES). De complexe opgaven van deze tijd vragen om integrale benaderingen en samenwerking tussen diverse stakeholders. Boogers[1] beschrijft de verschuiving van government naar governance: van regiobesturen naar samenwerkingsrelaties van gemeenten, bedrijven en maatschappelijke organisaties.
Verdriet sijpelt door in de levens van velen. Ook waar lokaal en regionaal wordt samengewerkt, zien we een gelaagdheid van verdriet.
Hoe denkt Brabant over regionale samenwerking?
Hoe complex dat in eerste instantie ook lijkt, bestaat er veel optimisme over regionale samenwerkingen. Zo constateren Van Genugten, De Kruif, Zwaan en Van Thiel (2017) [2] dat de effectiviteit van regionale samenwerking in de jeugdzorg en Wmo in alle regio’s overwegend positief wordt beoordeeld [3] . Zij ervaren de baten van de regionale samenwerking in termen van het behalen van gemeentelijke doelstellingen: goede dienstverlening aan burgers en een goed aanbod van voorzieningen – zeker op het terrein van jeugdhulp – vinden zij beter. De (stijging van) kosten, voornamelijk coördinatiekosten, vinden zij daarentegen minder goed.
Het PON heeft samen met BrabantKennis dit voorjaar (2020) voor de Vereniging Brabantse Gemeenten (VBG) [4] onderzocht hoe Brabant over regionale samenwerking denkt. Ook in ons onderzoek blijkt er veel optimisme over regionale samenwerking:
- Het draagt bij aan de realisatie van doelstellingen (sterker in het maatschappelijk domein dan in het ruimtelijk domein)
- Het levert een bijdrage aan het creëren van een goed aanbod van voorzieningen (in het maatschappelijk domein)
- Het is noodzakelijk voor het delen van kennis en ervaringen, het benutten van schaalvoordelen en het verminderen van kwetsbaarheid
- Het draagt bij aan de efficiëntie van de gemeente
Bij gemeenten, provinciale overheden of waterschappen zien we overwegend optimisme. Maar kijken we dieper, dan zien we ook verdriet.
Ook over economische samenwerking, bijvoorbeeld rond Agrifood in de regio Noordoost Brabant, spreken we een optimistische bestuurder: ‘De regionale samenwerking zorgt ervoor dat we nieuwe kennis kunnen aanboren, onder meer van de Wageningen University.’ Bij gemeenten, provinciale overheden of waterschappen zien we overwegend optimisme. Maar kijken we dieper, dan zien we ook verdriet. Dit verdriet kan de regionale samenwerking op den duur parten gaan spelen. Het kan bijvoorbeeld het vertrouwen tussen de spelers aantasten, waardoor je niet toekomt aan het oplossen van de complexe opgaven in de regio. Afhankelijk van de verplichte of vrijwillige samenwerking in de regio, speelt het verdriet een andere rol.
De wijze waarop
regionale samenwerking tot stand komt – verplicht of vrijwillig – is een
belangrijke factor in het doorgronden van het verdriet.
Vijf gezichten: misschien herken je jezelf of een ander?
In deze verkenning verkennen we vijf verschillende gezichten die je op het toneel van regionale samenwerking tegenkomt. Elk hebben ze eigen kenmerken en een eigen verhaal. We beschrijven ze afzonderlijk van elkaar, maar in werkelijkheid is er vaak overlap en kunnen betrokkenen meerdere ‘gezichten’ hebben. Ook zijn de gezichten niet limitatief. Desondanks hopen we met deze gezichten het gesprek over regionale samenwerking verder te openen door meer dimensies te geven aan zaken die wellicht schuren. De gezichten zijn gebaseerd op de resultaten van ons onderzoek en gesprekken met verschillende bestuurders en raadsleden: zij hebben de gezichten mee ingekleurd.
Misschien herken je jezelf, of natuurlijk die ander, in een van de gezichten.
[1] M. Boogers, Energie en democratie. Hoe democratische invloed op Regionale Energie Strategieën en andere complexe besluitvormingsprocessen kan worden versterkt, University of Twente 2019. [2] M. van Genugten, J. de Kruijf, P. Zwaan en S. van Thiel, Samen werken aan effectieve regionale samenwerking: onderzoeksrapport, Institute for Management Research Radboud University, Nijmegen 2017.
[3] In het onderzoek naar de effectiviteit van regionale samenwerking op het gebied van de jeugdzorg en de Wmo zijn in de zeven regionale samenwerkingsverbanden in Gelderland bestuurders, gemeentesecretarissen, ambtenaren en raadsgriffiers bevraagd.
[4] L. Verhoeven Msc en drs. M. Smulders, Regionale samenwerking in Brabant: Een onderzoek van VBG in samenwerking met het PON en BrabantKennis, Het PON, Tilburg 2020.