Hoe vinden we onze liefde voor de democratie terug? - BrabantKennis podcast
Wat betekent het vandaag de dag om te kiezen voor democratie? In een tijd waarin het vertrouwen in politiek afneemt en polarisatie toeneemt, pleit journalist en schrijver Marcia Luijten voor een herwaardering van democratie – als iets wat we niet alleen moeten beschermen, maar vooral actief moeten beoefenen.
“Democratie is geen natuurverschijnsel. Ze is niet vanzelfsprekend. We moeten haar onderhouden, voeden, oefenen.”
In de podcast Hoe een koe een haas gaat Marcia in gesprek met Jos van den Broek en Eef Berends van BrabantKennis over de staat van de democratie – nationaal én lokaal. Ze blikt terug op haar eigen ervaringen in dictaturen als Rwanda en Oeganda, waar ze als journalist werkte. Daar besefte ze pas echt wat er op het spel staat als basale vrijheden zoals meningsuiting en vereniging ontbreken.
Democratie onder druk
Volgens Marcia is de democratie in Nederland minder robuust dan we denken. Ze noemt het feit dat in onze Grondwet geen harde waarborgen zijn opgenomen voor een onafhankelijke rechtspraak als voorbeeld. “Wat in Polen pas kon na een grondwetswijziging, kan hier zonder.” Ook het gemak waarmee populisten zich beroepen op ‘de wil van het volk’ baart haar zorgen: “Democratie is niet simpelweg de macht van de meerderheid. In het hart van de democratie ligt het beschermen van minderheden.”
Ze ziet een directe relatie tussen economische ongelijkheid en de kwetsbaarheid van democratische instituties. Het aandeelhouderskapitalisme, de opmars van sociale media en het afbrokkelen van het maatschappelijk middenveld hebben volgens haar geleid tot een samenleving waarin collectieve verantwoordelijkheid is vervangen door individualisme en consumentendenken.
Hoop in het kleine
Toch is ze niet zonder hoop. Ze wijst op de kracht van maatschappelijke democratie: initiatieven van onderop, zoals broodfondsen, zorgcoöperaties en collectieve woonvormen. “Daar oefenen mensen democratie in de praktijk, met gedeelde verantwoordelijkheid en wederzijdse controle. Dat is onmisbaar voor een veerkrachtige samenleving.”
Ook ziet ze veel potentie in democratische vernieuwing. Preferentieel stemmen – waarbij je meerdere kandidaten in volgorde van voorkeur aangeeft – en burgerberaden, waarin een gelote groep burgers tot gedragen voorstellen komt, kunnen volgens haar de vertegenwoordigende democratie aanvullen én versterken.
“Burgerberaden zijn bewezen effectief. Mensen komen tot verrassend constructieve oplossingen – vaak veel toekomstgerichter dan in de politiek.”
Democratie vraagt om moed
De democratie, concludeert Marcia, staat of valt met betrokken burgers. Dat vraagt om moed, om alertheid en om oefening. “We moeten ons realiseren dat democratie niet alleen leeft in het stemhokje, maar vooral in onze dagelijkse keuzes, in hoe we ons organiseren en in hoe we verantwoordelijkheid nemen – voor elkaar, voor de gemeenschap, voor de toekomst.”
Of zoals de twintigste les uit Timothy Snyders boek Over tirannie luidt: “Wees zo moedig als je maar zijn kunt.”
Tips uit deze aflevering:
- Marcia tipt Brabant (weer) Toekomstverliefd - jubileumboek BrabantKennis
- Jos tipt Alkibiades van Ilja Leonard Pfeijffer
- Eef tipt Over tirannie van Timothy Snyder, geïllustreerd door Nora Krug
En wat verder ter sprake kwam:
Meer luisteren?
Benieuwd naar meer inzichten over de toekomst van de democratie? Hoe een koe een haas verkent dit thema in meerdere afleveringen. Luister bijvoorbeeld naar het gesprek met Eva Rovers over het burgerberaad als democratisch alternatief, of naar Kustaw Bessems over bestuur en overheid. In elk van deze afleveringen hoor je nieuwe perspectieven, kritische vragen en verrassende inzichten over hoe we samen vorm kunnen geven aan een weerbare democratie.